Wielkanoc jest najstarszym witem chrzecijaskim, a od siedemnastu wiekw obchodzonym w pierwsz niedziel po pierwszej wiosennej peni ksiyca.
Mieci si w przedziale czasowym pomidzy 22 marca i 25 kwietnia ale nie ma staej daty, dlatego okrelane jest jako wito ruchome.
Jak w wikszoci wit, tak i w tym przeplataj si wtki i symbole rnych epok i kultur, pogaskie, antyczne i chrzecijaskie.
Wida to ju w samej nazwie wit, rnej w rnych kulturach.
Wielka Noc, Wielki Dzie, Zmartwychwstanie, Pascha czy Easter?
Dlaczego Wielka Noc? Nazw tego wita, najbardziej typow dla ludw sowiaskich, przyjlimy od Czechw wraz z chrzecijastwem, a nawizuje ona do cudu zmartwychwstania, ktry nastpi noc.
Zapisy w Nowym Testamencie wiadcz, e gdy Maria Magdalena przybya do grobu Jezusa, wiat jeszcze pogrony by w ciemnociach, a kamie zasaniajcy wejcie do grobu ju by odsunity.
Mona by te domniemywa, e uyto przenoni, porwnujc ycie Chrystusa do wiata owiecajcego ludzko, a mier do nocy, ktra je zgasia.
W niektrych jzykach sowiaskich wito okrela si jako Wielki Dzie, w i innych przyjto nazw Zmartwychwstanie.
Na wiecie znane jest te jako Pascha, od hebrajskiego Pesach, wiosennego wita Przanikw upamitniajcego wyjcie ydw z Egiptu, obchodzonego w peni ksiyca, w czasie ktrego na ofiar przeznaczano jednoroczne baranki.
Jako Hebrajczyk, obchodzi to wito Chrystus, na nie wraz z uczniami przyby do Jerozolimy i wito Pesach stao si tem mki, mierci i zmartwychwstania Jezusa.
Czas w ktrym zdarzenia miay miejsce, zespoli si z czasem rwnonocy wiosennej i pierwszej wiosennej peni ksiyca. We wszystkich cywilizacjach wita wizay si cyklem ksiycowym, na nim opiera si kalendarz lunarny i podzia roku na miesice, zaczynajce si od nowiu. Kult ksiyca naley do najstarszych na wiecie, rytuay z nim zwizane wplatay si w kanw kolejnych wierze i religii a jego fazy wytyczay wikszo wydarze.
Nadejcie wiosny, zwycisko obejmujcej panowanie nad ziemi, witowane byo od wiekw we wszystkich kulturach jako najwaniejszy okres dla rolnictwa, od ktrego zalea caoroczny byt.
W uroczystociach zwizanych z nimi wystpowao wiele magicznych rytuaw majcych zapewni urodzaj i powodzenie w caym nowym roku.
Odradzanie si przyrody przypisywano siom nadprzyrodzonym majcym wadz nad yciem i mierci. W wikszoci obrzdw wtki ycia i mierci s nieodcznie zespolone, a w obchodach wit wiosennych przewijaj si elementy silnie rozpowszechnionego kultu zmarych, w ktrym szacunek dla mierci i zmarych miesza si z lkiem, i w ktrym zawiera si wiara w niemiertelno duszy i zmartwychwstanie ciaa.
wita zmarych obchodzono kilkakrotnie w cigu roku. Sowianie obchodzili je podczas letniego i zimowego przesilenia oraz w czasie rwnonocny wiosennej i jesiennej.
Czas wit Wielkanocnych upamitniajcych zmartwychwstanie Chrystusa przypada na czas wit wiosennych i jednego ze wit zmarych. Idea zmartwychwstania i ycia wiecznego to stay motyw wystpujcy w wierzeniach wszystkich kultur, niezalenie od epoki i miejsca na Ziemi. Trudno jednoznacznie stwierdzi, czy jego prardem bya wiedza, czy ch zapanowania nad lkiem przed nieuniknion mierci, dyktowana instynktem samozachowawczym. Ale jest wszechobecnym wtkiem, ktry spotka mona w wierzeniach egipskich (Ozyrys, balsamowanie zwok), perskich i babiloskich, islamskich i w judaizmie (sd ostateczny), w mitologii staroiraskiej (Zaratusztra), greckiej (Adonis, Attis), hinduizmie (Rama, Kriszna), a w wikszoci czony jest z przesileniem wiosennym.
Rwnonoc wiosenna od czasw pogaskich bya symbolem zwycistwa ycia nad mierci, dobra nad zem, w chrzecijastwie ma podobny wymiar zwycistwa Chrystusa nad szatanem, zmartwychwstania i ycia wiecznego nad mierci. W wiecie antycznym na czas rwnonocy przypadaa mier Adonisa, kochanka Afrodyty, ktry zgin rozszarpany przez dzika. Zrozpaczona bogini wybagaa u Zeusa by mg wiosn powraca na ziemi. Ku czci Adonisa obchodzono tygodniowe wito Adonie, a jego obchody, rozoone w dniach na czas mierci, opakiwania i zmartwychwstania, zdaj si pierwowzorem obchodw wit Wielkanocnych. Jednym z symboli Adonii byy "ogrdki Adonisa", naczynia w ktrych wysiewano roliny o szybkiej wegetacji, z nich wywodzi si wielkanocny zwyczaj wysiewania owsa czy rzeuchy, w ktre wstawia si paschalnego baranka, symbol powicenia Chrystusa. W innych jzykach wito nazwano Ostern, lub Easter (skojarzenie od wschd, w sensie wschodu wiata po mrokach nocy), cho etymologi tej ostatniej nazwy przypisuje si rwnie imieniu Eostre (Ostara), celtyckiej i starogermaskiej bogini wiosny, witu i podnoci, wadajcej jednoczenie wiatem zmarych.
Ostara wystpowaa w wierzeniach sowiaskich jako Pergrubia. wito ku jej czci przypadao rwnie w okresie Equinoxu (rwnonocy wiosennej), zwierzciem jej powiconym by zajc, symbol podnoci a darem ofiarnym jajko, symbol odrodzenia ycia.
Legenda opowiada, e Ostara znalaza w niegu rannego ptaka. Aby pomc mu przetrwa zim, zmienia go w zajca. Transformacja nie w peni si udaa, zajcowi pozostaa tsknota za lataniem i zdolno znoszenia jajek, ale zdoa przey zim i z wdzicznoci za ocalone ycie ozdobi zniesione jajka, malujc je na kolorowo i zoy bogini w ofierze.
Bogini odwzajemnia si obdarowujc go niezwyk szybkoci by nie tskni za skrzydami, a zdolno znoszenia jajek ograniczya. Od tej pory zajc znosi jajka tylko raz do roku, w wigili pierwszej peni ksiyca po wiosennym przesileniu, ale za to kolorowe.
W dniach wita Ostary pomalowane kolorowym barwnikiem jajka ofiarowywano sobie z yczeniami pomylnoci.
Jajko byo te darem ofiarnym dla zmarych, a zwyczaje ich barwienia wywodz si ze staroytnoci. wita Wielkanocne przejmujc tak wiele z dawnych wierze i zwyczajw nie bez podstaw nazywane s witami wiosennymi. Zmienio si jednak ich znaczenie.
Wiosenne wita od zawsze kojarzyy si z nowym yciem i przesiknite kultem podnoci w obrzdkach zawieray jego elementy. Wyraay rado ycia doczesnego, jego ywioowo i biologiczny wymiar.
Wielkanoc tradycjom wit wiosennych, obecnym w kulturach wszystkich ludw rolniczych, nadaa nowy, ascetyczny wymiar, pozbawiajc je podoa erotycznego, kierujc w stron duchow, przejmujc cz obrzdw ze wit zmarych, wplatajc w nie wtki chrzecijaskie i wzbogacajc nowymi zwyczajami, ksztatowanymi przez kolejne wieki.
wito poprzedzane wyduajcym si okresem wyrzecze, rozcignite w czasie, przesycone zadum nad wartoci ycia i jego celem, przybrao form pokutn, jakby ludzka rado stanowia zagroenie dla dobra i ycia wiecznego. Z czasem w efekcie samowolnej pobonoci fanatykw uksztatowaa si niemal pogarda dla (boskiego przecie) daru ycia, okrelanego "marnoci nad marnociami" a trend do cierpitnictwa jako jedynej drogi zbawienia przesoni optymizm zwycistwa nad mierci.
Dzi obyczaje zagodniay, ale warto pamita, e Wielkanoc to wito radoci. Wielka Niedziela jest pierwszym dniem wielkanocnego okresu witecznego zwanego oktaw wielkanocn. Okres Wielkanocny rozpoczyna si wigili wielkanocn. Czas wielkanocnej radoci trwa w liturgii 50 dni i koczy si niedziel Zesania Ducha witego. W 40. dniu (czwartek) obchodzona jest uroczysto Wniebowstpienia Pana Jezusa. Z obchodami wit wielkanocnych zwizanych jest wiele zwyczajw ludowych (z ktrych cz wywodzi si ze starosowiaskiego wita Jarego): niadanie wielkanocne, pisanki, wicone, migus-dyngus, dziady migustne, Rkawka, Emaus, walatka, z kurkiem po dyngusie, Siuda Baba, wieszanie Judasza, pogrzeb uru i ledzia, pucheroki, palma wielkanocna, Jezusek Palmowy
Wielkanoc jest najstarszym witem chrzecijaskim, a od siedemnastu wiekw obchodzonym w pierwsz niedziel po pierwszej wiosennej peni ksiyca.
